सन् २०१६ मा सूचना प्रविधिका ठूला विवाद

– अजय शर्मा

यस वर्षको अन्त्य अर्थात् बितेका ३६५ दिनको समीक्षा गर्दा सन् २०१६ सूचना प्रविधिको क्षेत्रमा अन्य वर्षभन्दा विवादित वर्षका रूपमा सम्झिइने भएको छ । यो वर्ष सूचना प्रविधिको क्षेत्रमा विभिन्न घटनाले उथलपुथल गरायो । त्यसो त सूचना प्रविधिको अभूतपूर्व विकास र नयाँ स्मार्ट ग्याजेट उत्पादनका हिसाबमा निकै उपलब्धिपूर्ण वर्षका रूपमा इतिहासमा अङ्कित भयो ।
तर, यो वर्ष प्रविधिका क्षेत्रमा पूर्ण उपलब्धिमूलक भने बन्न सकेन । सूचना प्रविधिको विकास र नयाँ आविष्कारसँगै यो वर्ष उत्तिकै विवादित बन्यो ।

फेसबुकको भेदभावपूर्ण व्यवहार !

अजय शर्मा

सबैजसो प्रयोगकर्तालाई सामाजिक सञ्जाल फेसबुक आत्मीय लाग्छ । तर, फेसबुकलाई यस वर्ष न्युजफिड र ट्रेन्डिङ विषयमा सूचना प्रवाह गर्दा भेदभावपूर्ण सूचना प्रवाह गरेको आरोप लाग्यो । फेसबुकलाई अमेरिकी कन्जरभेटिभ पार्टीको समाचार रोक्ने काम गरेको भन्ने आरोप लाग्यो, यतिमात्र होइन त्यसपछि आफ्नो ट्रेन्डिङ टपिक्समा प्रक्रियागत रूपमा संशोधन समेत ग¥यो । सूचना प्रविधिको लोकप्रिय वेबसाइट जिमोडोले फेसबुकका पूर्वकन्ट्रायक्टरले कम्पनीले सुनियोजित रूपमा कन्जरभेटिभ पार्टीको समाचार प्रकाशित गरेको आरोप लगाए । यो समाचार प्रकाशित भएपछि रिपब्लिकन पार्टीका सभासद् जोन थुनेले फेसबुकलाई पत्र लेखेर कुन विधिबाट ट्रेन्डिङ टपिक्सको समाचार फेसबुकले बनाउँछ भन्ने विषयमा जानकारी मागेका थिए । फेसबुकले थुनेको पत्र लेखेको दुई दिनपछि ट्रेन्डिङ टपिक्सको पूरा प्रक्रियाबारेमा ब्लग पोस्ट गरेर जानकारी दिएको थियो ।
तर, फेसबुकले यस विषयमा आन्तरिक परीक्षण गर्दा कुनै सूचनामाथि भेदभाव नगरिएको जिकिर गरेको छ । साथै फेसबुकले ट्रेन्डिङ टपिक्सको सूचीमा कन्जरभेटिभ र लिबरल पार्टी दुवैको समाचार लगभग बराबर रहेको बतायो । फेसबुकले ब्लग पोस्टमार्फत वैचारिक र राजनीतिक भेदभावबाट बच्नका लागि न्युज फिड र ट्रेन्डिङमा प्रयोग हुने आफ्नो एल्गोरिदममा परिवर्तन गर्न लागेको जनायो । साथै फेसबुकले यस्ता कुराबाट बच्न न्युज फिड र ट्रेन्डिङ टपिक्समा संलग्न आफ्ना सम्पादकलाई दिशानिर्देशन र प्रशिक्षण दिने बताएको छ ।

ग्यालेक्सी नोट सेभेन पड्कँदा सामसुङलाई महाविपत्ति !
सन् २०१६ को सूचना प्रविधिबारेमा चर्चा गर्दा सामसुङ ग्यालेक्सी नोट सेभेनको विषयमा चर्चा नगर्ने हो भने पूरै सूचना प्रविधिको कथा अधुरो हुनेछ । आजको मितिसम्म किन सामसुङ ग्यालेक्सी नोट सेभेनको ब्याट्री पड्कियो भन्ने कुनै तर्कसङ्गत विश्लेषण हुन सकेको छैन ।
अमेरिकाको फ्लोरिडाका नागरिक जोनथन स्ट्रोबेल नामका पुरुषले पाइन्टको गोजीमा राखेको सामसुङ ग्यालेक्सी नोट सेभेन स्मार्ट फोन विस्फोट हुँदा शरीरका विभिन्न ठाउँ जलेर घाइते भए । ग्यालेक्सी नोट सेभेन विस्फोट भएर आफू घाइते भएसँगै जोनाथनले सामसुङविरुद्ध मुद्दा दायर गरे ।
विश्वका अन्य स्थानमा समेत ग्यालेक्सी नोट सेभेनको ब्याट्री पड्किएपछि अन्ततः सामसुङले समस्या रहेको भन्दै सामसुङले उत्पादन भएका झण्डै १० लाख स्मार्ट फोन फिर्ता लिने घोषणा ग¥यो । त्यतिमात्र नभई, कम्पनीले उपभोक्तालाई ग्यालेक्सी नोट सेभेन प्रयोग नगर्न आग्रहसमेत गर्नुप¥यो ।

एप्पल र एफबीआईको द्वन्द्व
सन् २०१६ को सूचना प्रविधि क्षेत्रमा एप्पल र एफबीआईबीचको सुरक्षा र गोपनीयताको विषयलाई लिएर चर्को बहस चल्यो । एफबीआईले एप्पललाई सानफान्स्किो घटनामा आतङ्ककारीको आइफोनमा रहेको इन्क्रिप्ट गरिएका सूचना हेर्न सहयोग गर्न भनेपछि एप्पल र एफबीआईबीच विवाद सिर्जना भयो ।
पाकिस्तानीमूलका एक अमेरिकी र उनका छिमेकीले सन् २०११ र १२ मा अमेरिकाको क्यालिफोर्नियास्थित एउटा माध्यमिक विद्यालयमा गरेको आक्रमणको छानबिनक्रममा एफबीआईले आइफोन ह्याक गरेको हो । यो विषय बहसमा मात्र सीमित भएन अन्ततः विश्वचर्चित अमेरिकन मोबाइल फोन कम्पनी आइफोन ह्याक गरेर सङ्घीय जाँच व्युरो (एफबीआई) ले एप्पलका कारण अमेरिकाको एक स्कुलमा आतङ्कवादीले आक्रमण गरेको पुष्टि ग¥यो । यो लडाइँमा एप्पल र एफबीआई कसले जित्यो, कसले हार्यो ?

ट्वीटर सीईओ बर्खास्त !
ट्वीटरले आफ्नै सीईओलाई कम्पनीबाट नभई माइक्रो ब्लगिङ साइटबाटै हटायो । यो अत्यन्त हास्यास्पद घटना ट्वीटरको प्राविधिक समस्याका कारण हुन पुग्यो । यस घटनामा ट्वीटरका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत (सीईओ) ज्याक डोर्सेको अकाउन्टमात्र डिलिट भएन उनका झण्डै ३९ लाख फलोअर्ससमेत डिलिट भए । यसबाट आमप्रयोगकर्तामाझ ट्वीटर निकै बदनाम हुन पुग्यो । यसरी कसैको विनाकारण एकाउन्ट डिलिट भएको विषयले सूचना प्रविधि क्षेत्रमा सन् २०१६ मा ठूलै बहस भयो । साथै एक दशक एकछत्र राज गरेको माइक्रोब्लगिङ साइट ट्वीटरको बिक्रीको चर्चाले सूचना प्रविधि क्षेत्र पुनः ततायो । हाल ट्वीटरको करिब ३० करोड एक्टिभ युजर रहेको छ । अमेरिकी कम्पनी डिस्नी र सेल्सफोर्सले ट्वीटरलाई किन्न इच्छा देखाएको खबर छ ।

युरोपियन युनियन र गुगलबीच विवाद
इन्टरनेट सर्च इन्जिन कम्पनी गुगललाई आफ्नै सुरक्षा नीतिले यो वर्ष निकै अप्ठ्यारोमा पा¥यो । युरोपियन युनियनले गुगलको सुरक्षा नीति कमजोर भएको भन्दै कारबाहीको दायरामा राखेपछि गुगललाई टाउको दुखाइ भयो । युरोपियन युनियनले गुगलको वर्तमान सुरक्षा नीति निकै फितलो भएको जनाएको छ । साथै गुगलले गलत ढङ्गले विज्ञापनलाई बढावा दिएको मात्र नभई अन्य प्रतिस्पर्धि सर्च इन्जिन र अनलाइन सेवालाई जानीबुझी ब्लक गरेको भन्दै गुगलविरुद्ध कारबाहीमा जाने घोषणा ग¥यो । त्यसो त गुगलले गत मार्च महिनादेखि सर्वत्र उपलब्धिको नीतिअन्तर्गत सर्वसाधारणको जानकारी लिने गरेको थियो । तर, यसरी अगाडि बढ्दा सुरक्षाका स्थितिले र व्यक्तिगत जानकारीका आधारमा पनि खतरा हुने युरोपियन युनियनको दाबी छ ।
यी दुईबीच करिब ६ वर्षदेखि यस विषयमा विवाद हुँदै आएको छ । युरोपियन युनियनले गुगललाई चार महिनाको समय दिएर आफ्नो नीतिमा परिवर्तनका लागि आग्रह गरेको थियो तर सो सम्बन्धमा गुगलले कुनै चासो नदेखाएपछि अन्ततः कारबाहीको दायरामा आउने सक्ने देखिएको हो । यता, गुगलले ब्लग पोस्ट गर्दै ‘हामी गुणस्तर सेवा र तथ्यपरक सूचनामा कहिल्यै सम्झौता गर्दैनौ । यसका बाबजुद हामीले यससम्बन्धमा सुधार गरेका छौँ । यो परिवर्तन कसैको दबाबमा नभएर हाम्रा प्रयोगकर्ताको भावनाअनुसार गरेका हौँ,’ भनेको छ ।
यो विवाद यत्तिकै सकिनेवाला छैन, सन् २०१७ मा कसरी यो विषयमा गुगल र युरोपियन युनियन बढ्ने छन् हेर्न बाँकी छ ।

साइबर हमलाको जोखिममा विश्व
विश्वमा साइबर अपराध हुने देशको सूचीमा अमेरिका पहिलो र चीन दोस्रो स्थानमा आउँछन् । कुल साइबर अपराधमध्ये अमेरिका २३ प्रतिशत, चीन ९ प्रतिशत र जर्मनीमा ६ प्रतिशत हुने गरेको सिमेन्टेकको अध्ययनले देखाएको छ ।
यस्तै प्रविधिसँग जोडिएर अमेरिकी चुनावसमेत विवादित बन्न पुग्यो । डेमोक्र्याटिक पार्टीको तर्फबाट राष्ट्रपतिका उम्मेदवार हिलारी क्निटनको चुनावी अभियानका डाटाहरू ह्याक भएको घटनाले निकै स्थान पायो । उता, प्रतिद्वन्द्वी रिपब्लिकन पार्टीका उम्मेदवार डोनाल्ड ट्रम्पको संलग्नतामा रसियन इन्टेलिजेन्स सर्भिसले उक्त डाटा ह्याक भएको अनुमान गरेको समाचारले स्थान पायो । साथै यो वर्ष अन्त्यसम्ममा अमेरिका र चीनबीच साइबर प्रतिस्पर्धा भइरहेको भन्ने कुराले शीर्षस्थान पाएको छ ।
अन्त्यमा, 
सन् २०१६ साइबर सुरक्षाका हिसाबले निकै संवेदनशील वर्ष बन्यो । यो वर्ष इन्टरनेट सुरक्षा र इन्टरनेट अफ थिङ्सको सुरक्षाले सूचना प्रविधिको क्षेत्रमा ठूलै बहसको विषय भयो । विद्युतीय उपकरणलाई रिमोट सेन्सिङको मद्दतले आफ्नो इच्छाबमोजिम जुनसुकै स्थानबाट विद्युतीय उपकरण सञ्चालन, निगरानी र उपयोग गर्न सकिने प्रविधि नै इन्टरनेट अफ थिङ्स हो । विश्वमा इन्टरनेट अफ थिङ्सको चर्चा चले पनि यस क्षेत्रमा त्यस्तो उल्लेखनीय उपलब्धि भइसकेको छैन । तथापि सन् २०१७ मा यसको प्रयोगले व्यापकता पाउनुका साथै सुरक्षाको विषयमा समेत यसले खतरा ननिम्त्याउला भन्न सकिन्न ।

स्रोत: विभिन्न अनलाइन साइट

प्रकाशितः गोरखापत्र दैनिक शनिवार विशेष